Werkingsprincipes
Net zoals in elk individu is er in elke familie een gelaagdheid van bewuste en onbewuste gebieden.
Het bewuste noem ik de bovenlaag, het onbewuste de onderlaag.

De bovenlaag
In de bovenlaag bevinden zich de grotendeels toegankelijke gegevens:

• de ervaringen en gewoontes van het dagelijkse leven,
• gebeurtenissen die bekend en erkend zijn,
• personen die toebehoren, met hun karaktertrekken en -uitdrukkingen,
• de posities die men inneemt in het gezin en in de familie,
• de familieverhalen zoals ze herinnerd en verteld worden,
• de interpretaties van gebeurtenissen en personen en de bewuste gevoelens die men erover heeft ( de zogenaamde familie-propaganda).

Enkele voorbeelden van uitspraken ter illustratie van de bovenlaag:

• “we waren een heel gewoon gezin, bij ons was er niets bijzonders”
• “ik was eigenlijk niet gewenst en toen was ik ook nog een meisje”
• “mijn moeder zegt dat ik de reïncarnatie ben van haar moeder die heel jong stierf”
• “er is ergens nog een oom, daar was iets mee, een vreemd verhaal; hij is gemigreerd”
• “mijn vader heeft, als enige van zijn familie, het concentratiekamp overleefd”
• “mijn moeder vermoordde mijn broertje door hem de verkeerde medicijnen te geven”

Bij deze beschrijvingen door groepsdeelnemers is er zicht op een bepaalde (bewuste) laag van het familiesysteem en op een bepaalde, meestal gewoonte-gebonden, keuze van feiten.

De onderlaag
In de onderlaag bevinden zich onder meer volgende grootheden:

• feiten en gebeurtenissen die niet erkend of zelfs ontkend worden,
• toebehorende personen die vergeten, verstoten of onbekend zijn,
• verantwoordelijkheden die niet of onterecht genomen zijn,
• onverwerkte gevoelens die bijvoorbeeld te pijnlijk, verdrietig of schuldbeladen zijn.

Enkele voorbeelden van uitspraken ter illustratie van de onderlaag:

• “vader wordt altijd kwaad als het over de oorlog gaat, hij loopt dan weg”
• “ik ben enig kind, voor mij had moeder, geloof ik, 3 miskramen, de eerste bij 7 maanden”
• “mijn oude tantes zijn zo opgelucht dat ik heb ontdekt dat broertje stierf door epilepsie en niet omdat hij tijdens het spelen met hen van de trap viel”
• “mijn zoon kan zo sarren dat ik hem wel moet slaan om die valsheid eruit te rammen”

De familieziel
Elk familiesysteem is gedragen door en doordrongen van een energetisch veld, waarin alle toebehorende personen, gebeurtenissen en gevoelens naadloos verweven zijn, zowel die zich in de boven- als in de onderlaag bevinden (vgl. Sheldrake’s morfogenetische veld).
Dit veld wordt de familieziel genoemd en ook wel het wetende veld, een grootheid die de bedding van het familiesysteem vormt van generatie op generatie. Iedere familie bezit zo’n sterke saamhorigheid, ongeacht of dat ook zo ervaren wordt.
Alles wat in dat veld niet de juiste plaats mag of kan innemen, dus datgene wat in de onderstroom is geraakt, veroorzaakt disbalans in de familieziel.

Verstrikkingen en hun symptomen
Deze disbalans, omdat ze voortkomt uit onbewuste fenomenen, kan alleen herkend worden aan de symptomen die zich manifesteren in de levens van de familieleden.
Ook niet-herstelde disbalans, ontstaan in vroegere generaties, kan zich in de levens van later geborenen als symptomen kenbaar maken, deze verwisseling en compensatie wordt verstrikking genoemd.

Enkele voorbeelden van systemische symptomen:

• “ik kan nooit echt blij zijn met de dingen die ik bereik in het leven”
• “relaties breken steeds weer af en als man voel ik me onwaardig”
• “het lukt me niet om in mijn werk succesvol te zijn, het glipt me steeds uit de vingers”
• “ik voel een enorme woede maar het lijkt of die niet van mij is”
• “onze dochter is 14, ze loopt regelmatig van huis weg en is dan dagenlang spoorloos”.
• “ik wil al mijn hele leven dood maar ik stel het steeds uit, nu weer tot mijn zoon 20 is”

Ieder persoon heeft een innerlijk maar grotendeels onbewust weten van het eigen systeem en juist in de symptomen komt dat weten tot uitdrukking. Het werken met familie-opstellingen zoals dat in eerste instantie is ontwikkeld door Bert Hellinger, biedt een heldere kijk op die diepere en onbewuste lagen van het familiesysteem waarin men gebonden is en het geeft mogelijkheden om zich van oneigenlijke posities en verstrikkingen te bevrijden en de goede plek in het familiesysteem in te nemen. Pas dan kan de familie ervaren worden als bron van eigenheid en kracht.

Familie-opstellingen, de methode
In het werken met familie-opstellingen wordt alleen gebruik gemaakt van feitelijke gebeurtenissen zoals dood, ziekte, emigratie, adoptie, vermissing, miskenning e.d. Psychologische duidingen zijn hierbij niet relevant. In het werk, waarbij deelnemers van de groep gebruikt worden als plaatsvervangers, vallen drie fasen te onderscheiden:

• De eerste fase bestaat uit het maken van een opstelling naar het innerlijk beeld van de persoon om wiens familie het gaat. Het verbluffende van deze gevoelsmatige wijze van opstellen is dat de representanten op de hun toegewezen plek dezelfde gevoelens en onderlinge verhoudingen ondergaan die de oorspronkelijke familieleden hebben. Door te vragen naar hun ervaringen kunnen de systemische verstrikkingen en de bijbehorende dynamieken aan het licht komen.
• In de volgende fase wordt, door de posities van de representanten te veranderen, geprobeerd om de juiste ordening te vinden, afgaande op de reacties van de plaatsvervangers.
• In de laatste fase worden vervolgens “oplossende uitspraken” gebruikt om de emotionele energie weer vrij te laten stromen. Zo kan een nieuw verinnerlijkt beeld ontstaan met meer ruimte voor respect en liefde. Hier valt op hoe elke representant en toeschouwer nauwkeurig en vanzelfsprekend aanvoelt wanneer de ordening juist is; een natuurlijk herkennen van diep-menselijke waarheid en waardigheid.

Resultaten van deze werkwijze
Deze werkwijze biedt een diep inwerkende ervaring, die niet alleen ingrijpt op persoonlijk niveau maar ook op de familiegroepsziel.
Als er niet een eigen opstelling gemaakt wordt zal men tijdens een workshop wel in de gelegenheid zijn om als plaatsvervanger te functioneren.

Ook dit kan een indringende ervaring zijn waarbij men aan den lijve ondervindt welk een verstorend, zelfs destructief effect het heeft, als de familieconstellatie in disharmonie is, en welk een vertrouwen en levenskracht er ontstaat als het familiesysteem volgens de juiste ordening gegroepeerd is.